UZTARROZEKO BORTALARIAK
Bortaz borta eta atez ate Uztarrozen historia bizienean barneratu gara. Atea ireki digu gure herria beste begirada batetik ezagutzeko, gure nagusien ahotsetik.
Uztarroze ezagutzea, baina ez bakarrik etxeen izenak, ezizenak edo errekatxoak, baizik eta barrutik herri honen historia eta tradizioak ezagutzea.
Itxuraz txikia, baina bizi izan dutenen ahotik irakurtzea eta entzutea merezi duen historiarekin. Joan den mendearen bigarren erdialdean gertatu ziren aldaketa handiei buruz ikasi dugu, gaur egun ezagutzen dugun arte.
Istorio horiek guztiak ezin izan genituen aurkitu liburu honek eskaini digun aukeragatik izan ez balitz, herrian esperientzia gehien izan dituztenen memoriak entzunez.
Klaudia Atozki Marko, Irune Muruzabal Sesma, Suana Orduna Rodriguez, Nahia Salinas de Miguel, Ane Li Ros Indurain, Ainhoa Marco Díaz eta Andrea Recari Marco.
BORTA
BARREÑA ETXEA
Zaindariaren Ama Birjinaren egunean, uztailak 2, ohikoa zen herriko gazte batzuk, Vicentaren moduan, jantzi tradizionalak soinean ikustea.
Janzkera honen kondairak Abderramani burua moztu zion emakume erronkariar baten balentriak eta ausardia kontatzen ditu, bere ondarea armarrian eta soinekoaren gona gorrian grabatuta utziz, jantzia azpitik jartzen zen kolore urdineko beste gona batez osatua zegoelarik.
Goiko aldean, brodatuekin batera, gerruntze beltz bat zeraman urre kolorekoa. Jantziaren edertasuna nabarmentzeko perlak gehitzen ziren, belarritakoetan eta bi bueltako zintzilikarioetan ikus zitezkeenak. Irudian ikus daitekeenez, ezkerreko besoarekin mantelina beltz bati eusten dio, mezatara sartzean burua estaltzeko.
Garai hartan bezala, gaur egun ere jantzia data berezietan erabiltzen da. Denborarekin, baina, osagai batzuk aldatu egin dira: mantelinaren kolorea, orain urdina eta gorria; eta ilea txirikordatuta.
1950/07/02 | BARREÑA ETXEKO ATEA
Hizlaria: Vicenta de Miguel Orduna
Sortze data eta lekua: 1930/04/19, Uztarroze
Etxearen izena: Barreña Etxea
Argazkiaren data: 2022/08/19
BORTA
BORTIRI ETXEA
1000 ardi ingururekin, Uztarrozeko artzainek, Tomas Indurainek kasu, 5 eguneko bidaia egiten zuten Burgi, Nabazkoze, Leire eta Gabarderal mendilerroak zeharkatuz Bardearaino. Hala ere, herri bakoitzera iristean, zaintzaileari aldez aurretik jakinarazi behar zioten, 100 ardiko 2 pezeta ordaindu behar baitzituzten.
Artzainek abarkak eta larruak eramaten zituzten, Izabako uhalgileak onduak. Euria egiten zuen egunetan ere jantzi horiek erabiltzen zituzten, blaitzea saihestu gabe. 22 herri “kongozante” zirenez, ardiak San Migel egunean iristen zirenean, Erronkari, Zaraitzu eta Erriberako haranetako 80.000 ardi baino gehiago elkartzen ziren. Bereizgarri gisa, artalde bakoitzeko ardiei marka jartzen zieten, eta burdina gori-gori aplikatzen zitzaien larruazalaren gainean, etxe bakoitzaren sinboloa agerian utziz.
Behin herrira iritsita, ogi-mamiak perretxikoekin, urdaiazpikoarekin edo urdaiarekin bazkaltzen zuten, eta denak txabola batean lo egiten zuten. Nabarmendu behar da ez zutela animalientzako artegirik; horregatik, zementurik gabe harriak pilatzen zituzten eta egunez egun berriro jarri behar zituzten eroritako harriak. Gaua igaro ondoren, goizeko lehen orduetan, artzain bakoitza bere aziendarekin joaten zen bidezidorretatik bidaiatzen jarraitzeko.
Maiatzaren erdialdean egiten zen itzulia 5 egunetan Miranda Argatik. Gauetan Zangozan, Leiren eta Burgin batzen ziren ardiak. Azkenik, Uztarrozera iristean, gazta egiten aritzen ziren.
1970 | ZANGOZA
Hizlaria: Tomás Indurain Ederra
Sortze data eta lekua: 1932/03/07, Uztarroze
Etxearen izena: Bortiri Etxea
Argazkiaren data: 2022/08/16
BORTA
AGUAYO ETXEA
Uztarrozeko errepidearen inaugurazioa 1958an izan zen. Pedro Josék Uztarrozeko gertaerarik garrantzitsuena bezala gogoratzen du. Argazkian, Uztarrozen jaioa zen Amadeo Marco, Zangozako merindadeko diputatua, eta herriko bizilagunak ikusten ditugu, erronkarieraz jantzita.
Diputazioak eraiki zuen errepide hori, horretarako borrokatu ondoren, bizilagunen bizimodua errazteko asmoz. Zirkulazio-bide berri horri esker egurra garraiatzen zuten kamioiak herriraino irits zitezkeen, baita Lazaraino ere. Ondorioz, animalien erabilerak behera egin zuen lan horretarako. Gainera, egur gehiago ateratzeko bide gehiago egiten hasi ziren.
Bestalde, transhumantziaren gainbehera hasi zen, bide hauen sorrerak artegien areagotzea ekarri baitzuen.
Errepideak aldaketa eragin zuen Uztarrozeko gizartean eta biztanleen bizimoduan, herriaren bizitza erosoagoa bihurtuz.
1958 | SAN NICASIO ZUBIA, UZTARROZE
Hizlaria: Pedro José Marco Lorea
Sortze data eta lekua: 1933/01/18, Uztarroze
Etxearen izena: Aguayo Etxea
Argazkiaren izena: 2022/08/21
BORTA
JUANTXO ETXEA
Karamelu-saltzailearen eta plazan zuen gozoki postuaren etorrerak, hainbeste desiratutako jaiak hasteko gutxi geratzen zela gogorarazten zuen. Uztailaren 16an Uztarrozeko xeiak hasten ziren Karmengo Ama ohoratzeko eta ospatzeko.
Urtero, elizako kanpaien hotsek hasiera ematen zien hainbat egunei, non musikak, kalejirak eta orkestrak Uztarroze betetzen zuten, eta herritarrek plazan dantza egitea lortzen zuten, dantza solteetatik hasi eta lotuak arte.
Irudian ikus daitezke Uztarrozeko hainbat gazte, horien artean, Lourdes eta bere senar Eduardo, dantzan egon zirela plazan, ziur aski, “yenka”-ren bat izango zena.
Haurrek zituzten sosak karamelu-saltzailearen piruletetan eta puxiketan, edo izozki-dendako izozkietan eta barkilloetan gastatzen zituzten. Gazteak, aldiz, saiatzen ziren tiropitxoiko karabinarekin. Bitartean, Beunza argazkilaria, Zangozatik etorria, plazan dantzei argazkiak ateratzen ari zen, su artifizialek Uztarrozeko bizilagunak beren zarata, argi eta koloreekin harritu baino amiñi bat lehenago.
1967 | UZTARROZEKO PLAZA
Hizlaria: Mª Lourdes Pérez Sola
Sortze data eta lekua: 1947/08/13, Iruñea
Etxearen izena: Juantxo Etxea
Argazkiaren data: 2022/08/18